Obsesja na punkcie mierzenia czasu towarzyszy ludzkości tak naprawdę już od tysięcy lat, a różnorodność sposobów pomiaru czasu i stosowanych do tego narzędzi jest wprost zdumiewająca.
Jednym z najstarszych i najpowszechniejszych zarazem zegarów jest zegar słoneczny, używany już w starożytności, a szeroko rozpowszechniony w średniowieczu. Najpopularniejszą odmianą zegara słonecznego jest zegar analematyczny, różniący się od klasycznego zegara słonecznego tym, że zamiast linii godzinowych ma narysowane wydłużone ósemki, oznaczone znakami miesięcy na obwodzie, dzięki czemu usuwa okresowy błąd związany z nachyleniem ekliptyki do płaszczyzny równika niebieskiego.
Zbyt skomplikowane? Jeśli tak, warto wybrać się do płockiego zoo, gdzie od czterech lat znajduje się jeden z najciekawszych w Polsce słonecznych zegarów analematycznych albo sprawdzić, czy gdzieś w najbliższej okolicy taki zegar się nie znajduje.
Szanse są bardzo duże, bo zegarów słonecznych jest w Polsce blisko tysiąc (pełną ich listę można znaleźć tutaj), a spora część z nich to właśnie zegary analematyczne.
My jednak polecamy szczególnie ten w płockim zoo – choćby dlatego, że należy do najefektowniejszych zegarów słonecznych w Polsce, ale także dlatego, że jest bardzo zrozumiale opisany – co dla osób, dla których astronomia jest równie łatwa, co język węgierski, jest bardzo istotne :).
Zegar słoneczny analematyczny w płockim zoo
Zegar analematyczny został wynaleziony pomiędzy 1532 a 1640 rokiem, a najstarszy zachowany do dziś znajduje się we francuskim mieście Brou – został wykonany przez XVII-wiecznego astronoma J.J. de Lalande.
Nazwa zegara pochodzi od krzywej w kształcie ósemki (która nazywa się analemmą), znajdującej się w jego środku.
Płocki zegar analematyczny jest znacznie młodszy – powstał bowiem zaledwie cztery lata temu, w czerwcu 2007 roku.
Zegar analematyczny w płockim zoo powstał w oparciu o figurę pawia
Zegar znajduje się na niewielkim placu między wejściem do terrarium a klatkami małp, tuż obok wybiegu surykatek, w centralnej części zoo. Zegar jest bardzo duży – zajmuje co najmniej kilkanaście m2!
Zegar w prawie pełnej okazałości
Wykonany został z kolorowej mozaiki. W centralnej części tarczy znajduje się wielki paw z rozłożonym ogonem, w którego pióra wpisane są kolejne godziny. W tułowiu pawia umieszczono analemmę określającą daty.
Tarcza ma kształt elipsy spłaszczonej od dołu, a w jej w dolnej, prawej części znajduje się inskrypcja z datą powstania zegara – MMVII (2007).
Obok zegara, na trawniku, stoi dwujęzyczna (po polsku i po angielsku – duży plus!) tablica tłumacząca zasadę działania tego słonecznika, a także najważniejsze zagadnienia z astronomii – mnóstwo tu informacji, na szczęście podane są w bardzo przystępny sposób.
Jak działa analematyczny zegar słoneczny w płockim zoo?
Astronomia nie jest naszą najmocniejszą stroną, ale spróbujemy – w oparciu o dane na tablicy informacyjnej – wyłożyć, w czym rzecz :).
Zasada działania analematycznego zegara słonecznego w płockim zoo
Zegar analematyczny w płockim zoo charakteryzuje się tym, iż jest pozbawiony klasycznego gnomonu, czyli słupa lub prętu rzucającego cień na tarczę. Jego funkcję spełnia bowiem stojący w odpowiednim miejscu człowiek, którego cień wskazuje czas.
Jak zatem odczytać czas z „pawiego zegara”?
Najpierw na opisie analemmy (który znajduje się na tablicy) odszukujemy punkt odpowiadający danej dacie. Punkt ten znajduje się na analemmie umieszczonej w tułowiu pawia. Gdy już znajdziemy w opisie, gdzie ów punkt się znajduje, stajemy w określonym miejscu. Wystarczy tylko się wyprostować i zaobserwować swój cień na cyferblacie zegara i już można odczytywać godzinę!
Proste?
Warto tylko pamiętać, że z zegara można „skorzystać” tylko w słoneczne dni, a w okresie zimowym należy odjąć 1 godzinę od wskazań zegara, ten jest bowiem „ustawiony” na czas letni.
Dlaczego akurat paw?
Z jednej strony dlatego, że mająca kształt ósemki analemma idealnie wpisuje się w tułów pawia właśnie, a ogon i pióra pawia tworzą idealną wręcz kompozycję tarczy, z drugiej zaś trudno o zwierzę bardziej w płockim zoo rozpowszechnione, niż paw właśnie!
Podczas naszej lipcowej wizyty w płockim zoo uderzyło nas, jak dużo pawi swobodnie porusza się po terenie zoo. Owszem, pawie luzem chodzą także w np. obu poznańskich ogrodach, ale nie aż w takich ilościach.
Wg ISIS w płockim zoo jest aż 47 pawi indyjskich! To prawdopodobnie największa kolekcja w polskich ogrodach zoologicznych!
W płockim zoo można je spotkać w bardzo wielu miejscach:
Pawie na dachu przy pawilonu surykatek
Z wizytą u mandarynek...
Na kwietniku przy kasie wejściowej...
Pawie wszędzie! (fot. Michał)
Jeden za drugim... (fot. Michał)
Najchętniej trzymają się okolic słoniarni, a bardzo częstym widokiem jest… paw na wybiegu słoni!
Pawie słoni ponoć się nie boją, z kolei pawie na wybiegu słoniom zupełnie nie przeszkadzają…
Paw na krawędzi wybiegu słoni...
Co ciekawe, pawie czują się w płockim zoo tak swobodnie, że spotkać można je nie tylko na każdej prawie alejce, daszku czy na wybiegu słoni, ale też… na ulicach miasta!
W maju 2009 roku Płockiem dosłownie wstrząsnęły dwie słynne już dzisiaj pawie ucieczki – najpierw zbiegły z płockiego zoo paw zablokował ruch na starym moście, został jednak przez policję złapany. Następnego dnia znów uciekł z ogrodu, tym razem jednak skutecznie wymknął się policyjnej obławie i po wielogodzinnym „pościgu”… sam wrócił do zoo :).
Dlaczego zegar?
Wiemy już, jak działa analematyczny zegar słoneczny, wiemy też, dlaczego płocki zegar ma kształt pawia, zostaje tylko zapytać, skąd pomysł na sam zegar?
Pomysłodawcą był ponoć sam dyrektor płockiego zoo, Pan Aleksander Niweliński, zegar zaś doskonale wpisuje się w bardzo szeroką i zróżnicowaną ofertę dydaktyczno-edukacyjną płockiego zoo.
Zegar słoneczny w kształcie efektownej pawiej mozaiki na pustym placyku zoo? Idealny pomysł!
Zegar słoneczny w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu
Poza tym warto pamiętać, że płockie zoo nie jest jedynym ogrodem zoologicznym w Polsce, w którym znajduje się zegar słoneczny – klasyczny zegar słoneczny znajduje się w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu:
Ogród Zoobotaniczny Toruń – zegar słoneczny
Zegar pojawił się w Ogrodzie Zoobotanicznym w 2003 roku. Został zaprojektowany i wyliczony specjalnie dla toruńskiego zoo przez Marka Szymocha. Zegar wraz bogatą gamą dodatków informacyjnych rozplanowany jest na ośmiokątnej metalowej płycie. Oprócz gnomona i godzin odczytać z niego można daty wchodzenia słońca w kolejne konstelacje niebieskiego zodiaku i odczytać poprawkę czasu z tabeli poprawek (równanie czasu). Nie zabrakło także samych znaków zodiaku.
Zegar stoi na kamiennym cokole z piaskowca na trawniku, naprzeciwko wybiegu gorali.
Zegar słoneczny w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu
Trzeci – i wg naszej wiedzy ostatni – zegar słoneczny w polskich ogrodach zoologicznych znajduje się w łódzkim zoo.
EPILOG
Zgoda, zegary słoneczne – w tym analematyczne – nie są ani zbyt dokładne, ani tak proste w „obsłudze”, jak współczesne zegary (no i nie działają, gdy nie ma słońca!) – przyznacie jednak, że mają nieporównywalnie więcej uroku i stylu, poza tym są znacznie ciekawszym rozwiązaniem – niezłą frajdą jest próba odczytania z nich rozmaitych informacji.
Poza tym i w Płocku, i w Toruniu, zegary słoneczne bardzo dobrze komponują się z otoczeniem i wpisują w charakterystyczny styl obu placówek.
Mrówkojad i przyjaciele... 
